چهره ابوعلی سینا و گل گلاب

`

بنام خدا

به بهانه روز پزشک

چهره ابوعلی سینا و گل گلاب

زادروز ابوعلی سینا یعنی اول شهریور ماه به عنوان روز پزشک نامگذاری شده و این فرصتی است تا علاقمندان حوزه پزشکی و فلسفه و سلامت گوشه هایی از منش، روش و زندگی علمی ابوعلی سینا را مورد بحث و بررسی و کنکاش کاربردی قرار دهند و از این رهگذر در حل مسائل روز نظام سلامت هر چند کوچک کمک کنند.

ضمن تبریک روز پزشک من هم به عنوان  دوستدار ابوعلی سینا علاقمند بودم تا در بستر یک موضوع مناسب ، مقاله ای را تهیه و برای روز پزشک در اختیار علاقمندان قرار دهم.

بزرگی جایگاه ، شان علمی ، جغرافیای سیاسی  زمان ابوعلی سینا و شهرت جهانی او به عنوان اویسینا در علم پزشکی بگونه ایست که مسائل و موضوع های فراوانی را پیرامون اومیتوان مطرح کرد. اینجانب با بضاعت علمی اندک خود موضوع هایی را مد نظر داشتم که البته پرداختن به همه ان ها میسر نیست ومن یکی از این عناوین را برای بحث بیشتر انتخاب و بقیه را به دوستان و علاقمندان ابو علی سینا پیشنهاد تا در صورت صلاحدید مورد بحث وبررسی پژوهشی قرار دهند.

این عناوین پیشنهادی عبارتند از:

1-      بیوگرافی ابن سینا .

بیوگرافی های متعدد و گوناگونی با قلم ها ونظرهای گوناگون از ابوعلی سینا در دسترس می باشد ولی جای خالی یک بیوگرافی مختصر، ساده ، مفید و صحیح متناسب با حوصله و تخصص خواننده امروزی حس میشود.

2-      ابوعلی سنیا و اخلاق پزشکی .

اخلاق پزشکی یکی از مسائل مبتلا به پزشکی امروز ایران وجهان می باشد و مصداق های زیادی از کاستی های اخلاق پزشکی در جامعه ایرانی دیده میشود . ابوعلی سینا گرچه خود کتابی تحت عنوان اخلاق پزشکی ندارد ولی سیره و روش او در پزشکی یادآور اخلاق پزشکی بوده و میتواند یک الگوی عملی اخلاق پزشکی را ارائه دهد.

3-      ابوعلی سینا و تعریف علم پزشکی .

ابوعلی سینا با نبوغ سرشار خود در هزارسال پیش تعریفی از طب را ارایه می دهدکه  واقعاً  هم در معنی و هم در محتوی و هم در ایجاز جای شگفتی دارد . او میگوید:

" گویم طب دانشی است برای حفظ سلامتی و چون میرود جلب آن "  .

معنی و مفهوم کلی این تعریف این است که پزشکی در درجه اول باید به پیشگیری از بیماریها بپردازد و این همان مطلبی است که سازمان بهداشت جهانی در تعریف خود از سلامتی ارائه میدهد. تبیین این موضوع جای کار و پژوهش دارد.

4-      ابوعلی سینا محصول مشترک فرهنگ ایرانی – اسلامی .

ابوعلی سینا در یک فرهنگ ایرانی و در بستری از مفاهیم اسلامی رشد و نمو کرده است. پرداختن به این مسئله و توجه به گوشه های ظریف ان  برای ارایه یک الگو حائز اهمیت است .

5-      ابوعلی سینا و پزشکی جدید .

این یک مطلب مهم و ثابت شده است که کتب طبی قدیم و از همه مهمترکتاب  قانون در طب ابن سینا پایه و اساس طرح ریزی پزشکی جدیده بوده اند. بحث و بررسی پیرامون این موضوع جایگاه ویژه ای خواهد داشت .

      6 - ابو علی سینا و نهضت ترجمه .

همانطور که می دانیم اکثر تالیفات ابن سینا به علت شرایط فرهنگی زمان او به زبان عربی است. گفته می شود ابن سینا دارای نزدیک به 130 تا 230 تالیف در زمینه های گوناگون علمی است که اندکی از ان ها به زبان فارسی نگارش یافته و تعدادی اندک تر به زبان فارسی ترجمه شده است.  احترام به ابو علی سینا و احترام به علم ،می طلبد که نهضتی برای ترجمه اثار او به زبان فارسی بوجود اید. نهضت ترجمه در زمان مامون عباسی با مدیریت حنین بن اسحاق الگوی تاریخی مناسبی است.

7 - ابوعلی سینا و سبک زندگی .

ابوعلی سینا در یک فرهنگ ایرانی- اسلامی سبکی از زندگی ایرانی اسلامی را ارائه می دهد که با وجود آشفتگی جغرافیای سیاسی زمان خود، عمر کوتاه،  تحت تعقیب و فرار بودن ، توانست خود را به عنوان یک دانشمند برجسته ماندگار کند. این سبک زندگی و عوامل موثر در ان  قطعاً قابل بررسی و تامل اموزنده خواهد بود.

8- ابوعلی سینا و چپاول فرهنگی .

در سالهای اخیر متاسفانه یک چپاول فرهنگی در جهان رایج شده مخصوصاً در تفکر های بی ریشه ای نظیر  پان عربیسم وپان ترکیسم که برای تحکیم ریشه های سطحی خود سعی در مصادره دانشمندان بزرگ گذشته را به نفع ملیت خود دارند.  هر چند انسانهای بزرگ متعلق به همه جهان هستند ولی انگاه که پای غارت فرهنگی در میان است باید جلو غارتگری را با استدلال گرفت.

9- ابوعلی سینا و خرافه های پزشکی .

بی شک در کتاب قانون در طب، درمان ها و مسائلی مطرح میشوند که شاید  از زاویه طب جدید خرافه محسوب شوند. ضروریست در چارچوب یک سری مطالعات  تجربی شاهد دار درمانهایی که  ابوعلی سینا خود میگوید که مجرب من است(یعنی خود تجربه کرده ام) را در بوته آزمایش و تحقیق های استاندارد قراردهیم این واقعا یکی از وظیفه های جدی و ضروری  ما نسبت به ابوعلی سینا و پزشکی سنتی  می باشد.

10- ابوعلی سینا و منتقدان .

پرواضح است که در همه زمانها ، همه مکانها و در همه فرهنگ ها افراد برجسته و مشهور مورد انتقاد و گاهی انتقادهای بی پایه وا ساس قرار می گیرند. ابوعلی سینا به شدت مورد این بی مهری ها بوده است .او در جایی در پاسخ به افرادی که او ر ا متهم به کفر ورزی می کردند چنین می گوید :

کفر چومنی گزاف و آسان نبود                محکم تر از ایمان من ایمان نبود

در دهر چومن یکی وآن هم کافر              پس در همه دهر یک مسلمان نبود

پرداختن به موضوعایی نظیر این، تحمل ما را در مقابل منتقدان افزایش میدهد.

11- ابوعلی سینا و چهره واقعی او.

           چهره واقعی ابوعلی سینا چگونه بوده است ؟ ما در منابع گوناگون تصویر های مختلفی از ابو علی سینا با     چهره های اوزبکی،مغولی، عربی و ... می بینیم . کدام یک واقعی تر هستند؟ ایا اصلا این موضوع که چهره ابو علی سینا چگونه بوده است اهمیتی دارد؟ این موضوع را تحت عنوانی بنام چهره ابوعلی سینا و گل گلاب ادامه می دهیم.

چهره ابوعلی سینا و گل گلاب

در نگاه اول شاید ازاین موضوع برداشت طنزآمیز داشته باشیم . اما در واقع مسئله بسیار  جدی است و از قضا من همین موضوع را برای نوشتن بیشتر انتخاب کرده ام .

شاید بخاطر ادب و احترام بهترمی بود که بجای تیتر جهره ابوعلی سینا و گل گلاب می نوشتیم :

جهره ابوعلی سینا و استاد دکتر حسین گل گلاب  و شما این را بر من ببخشید چراکه بخاطر ایجاز و ایما این تیتر کوتاه را انتخاب کردم.( استاد دکتر حسین گل گلاب (1363-1276 استاد دانشکده پزشکی تهران – گیاه شناس، ادیب و نویسنده ، موسیقی دان و سراینده سرود مشهور ای ایران ، ای مرز پرگهر.)

چندي پيش در کتابخانه شخصي يکي از دوستان نويسنده (روانش شاد)، سالنامه دنيا مربوط به سال 1337هجری شمسی را ورق مي‌زدم. مقاله‌اي از دکتر حسين گل گلاب، استاد دانشگاه تهران تحت عنوان «جمجمه ابن‌سينا و تصوير حقيقي او» نظرم را جلب نمود مخصوصاً وقتي که عکس جمجمه واقعي ابوعلي‌سينا را از رخ و نيمرخ ديدم ، به طوري که باورم نمي‌شد اين جمجمه مردي باشد که جهان پزشکي را در زمان خود دگرگون کرد و راهگشاي طب جديد امروز شد و پيش خود گفتم بوعلي اگر تو هم بوعلي شوي عاقبت جسم‌ات چنین است.

 

بسي افسوس خوردم بر عمر رفته و کار های نکرده، اما از آنجا که دوست داشتم اين خوشحالي زايدالوصف را با همکاران پزشک و ساير مردم شريک شوم تصميم بر این گرفتم که خود مطلبي نگويم و به احترام دکتر حسين گل گلاب استاد فقید دانشکده پزشکی دانشگاه تهران فقط چکيده‌اي از مقاله ايشان را بازگو کنم. زنده ياد استاد حسين گل گلاب در این مقاله مي‌نويسد:

«در سال 1336 که بنا به دعوت دانشگاه مسکو به اتحاد جماهير شوروي مسافرت کردم، ضمن بازديد از بعضي از شهرهاي شوروي، سفري به جمهوري ازبکستان و پايتخت آن تاشکند نموديم و در اين شهر بود که اطلاع يافتيم تصوير حقيقي ابن‌سينا حکيم و دانشمند نامي‌ روي کاغذ رسم شده و ترسيم آن از روي به دست آمدن عکس حقيقي جمجمه ابوعلي بود که هنگام ساختمان جديد آرامگاه حکيم در همدان احتياج به نبش قبر پيدا کردند و در موقع برداشتن لحد به تقاضاي سعيد نفيسي، عکس‌هايي از جمجمه حکيم فقيد برداشته شد که کپي آن در اختيار دانشمندان شوروي قرارگرفت. موقع بازديد از انستيتوي خاورشناسي ازبکستان شوروي عکس‌هاي جمجمه ابن‌سينا و تصويري که از روي جمجمه به وسيله نقاش و مجسمه‌ساز معروف روس، گراسيموف رسم شده در اختيار ما قرار گرفت و نيز در پيرامون جمجمه حکيم و جريان تهيه تصوير ابن‌سينا اطلاعاتي داده شد. اين اطلاعات نظريات تحقيقي دانشمندان و خاورشناسان معروف روس بود. چون اطلاعات مزبور و همچنين عکس‌هاي جمجمه ابن‌سينا و تصوير حقيقي او براي هم‌وطنان ايراني ما کاملاً جالب بود و تاکنون اطلاعاتي هم در اين مورد نداشتند، لازم دانسته شد نظريات دانشمندان و مستشرقين شوروي و نيز مقاله جالب گراسيموف، مجسمه‌ساز مشهور روس با عکس‌هاي جمجمه و تصوير حکيم در سالنامه دنيا چاپ شود تا مورد استفاده علاقه‌مندان واقع شود.»

اين خلاصه‌اي بود از مقاله استاد.

البته باید یلداور شد که گراسیموف در پایان کار تحقیقی خود و استفاده از تصویر های جمجمه ابو علی سینا با یک برداشت تاریخی نا صحیح( به عمد یا به سهو) چهره ای اوزبکی از ابن سینا بدست می دهد. که در واقعی بودن ان محل تردید جدی وجود دارد. او در مطالعه تطبیقی خود جمجمه ابو علی سینا را بااین فرض که اهل بخارا بوده با جمجمه افراد فعلی ساکن بخارا که اوزبک هستند مورد مقایسه قرار داده غافل از اینکه در قرن چهارم هجری ساکنین بخارا از نژاد ایرانی و تاجیکی بوده و در ان زمان اوزبک ها در بخارا سکونت نداشته و اصولا کشور اوزبکستان با جمعیت اوزبکی در قرن دهم هجری تشکیل شده است.

البته هر چند دانشمندان و مفاخر بزرگ حهانی متعلق به همه بشریت و همه جوامع انسانی هستند. ولی حفظ و نگهداری میراث و هویت ملی انان بر عهده ملت و کشوری است که ان دانشمند از ان دیاربر خاسته و در ان فرهنگ رشد کرده و این به لحاظ میراث ملی، پاسداشت وجه نیاکان، الگو سازی تاریخی و تقویت روحیه ملی از اهمیت ویژه و خاصی برخوردار می باشد. در سال های اخیر بعضی جریانات سیاسی وپاره ای از کشور ها سعی در تحریف و ربودن هویت ملی دانشمندان بزرگ ایرانی را دارند و ابو علی سینا پزشک و فیلسوف نامدار ایرانی بیشتر از همه در معرض این چپاول فرهنگی قرار گرفته است. مغرضان به بهانه های واهی از جمله ترسیم چهره ایشان به شکل دلخواه خود سعی در تحریف هویت ملی این دانشمند بزرگ ایرانی دارند.به دلایل فوق ضروریست در چارچوب یک طرح پژوهشی بزرگ و ملی و با استنادات اناتومیک، تاریخی و قوم شناسی چهره واقعی یا نزدیک به واقعی از ابو علی سینا ترسیم و به جهانیان معرفی شود.

 

نتیجه گیری اینکه: اگرگراسيموف، مجسمه‌ساز روس در سال   1952 میلادی با تکنولوژي ضعيف آن زمان توانست چهره ای از ابوعلی سینا را هر جند به دلخواه خود ارایه دهد

ایا ما نمی توانیم در سال 2015 میلادی با توجه به تکنولوژی های جدید و بهره مندی از اساتید مجسمه‌سازي، نقاشي، گرافيک، آناتومي‌، راديولوژي، کامپيوتر و تاریخ، ودر نهایت امانتداری این کار بزرگ یعنی بازسازي چهره واقعي يا نزديک به واقعي شيخ‌الرييس ابوعلي‌سينا را وجه همت خود قرار دهیم؟

در پایان این دلنوشته را تقدیم می کنم به روان پاک استاد دکتر حسین گل گلاب سراینده سرود ای ایران ، ای مرز پرگهرکه به واقع خود گوهر گرانبهایی است در این بوم وبر. پایان

                                                                                                            دکتر محمد علی حیدرنیا

                                                                                                     متخصص پزشکی اجتماعی

                                                                                                    دانشکده پزشکی شهید بهشتی


تاریخ انتشار: 1400/10/18 23:48